Rozprawka maturalna to dłuższa wypowiedź argumentacyjna, której napisanie i zredagowanie sprawia trudności wielu uczniom. Jeśli Ty również masz kłopoty z stworzeniem spójnego wypracowania, podane przeze mnie wskazówki i schemat rozprawki na pewno pomogą Ci uporządkować tekst. Kluczem do sukcesu jest w tym przypadku sformułowanie tezy oraz napisanie krótkiego konspektu (w brudnopisie). Nigdy nie pisz pracy bez wcześniejszego przemyślenia tematu! Pamiętaj też, że tylko raz możesz wywrzeć na egzaminatorze dobre pierwsze wrażenie, dlatego warto zadbać o ciekawy i zachęcający do przeczytania całości pracy wstęp.
Schemat rozprawki
- Wstęp (4-5 zdań),
- Rozwinięcie (3 akapity – około 10 zdań każdy)
- Zakończenie (4-5 zdań)
Wstęp – w tej części pracy mogą znaleźć się:
- definicje słów kluczowych dla tematu, np. gdy temat brzmi: „Emigracja – szansa czy tragiczna konieczność?”, wtedy możemy zdefiniować pojęcie „emigracja”,
- nawiązania do zagadnień z różnych dziedzin (filozofii, psychologii, antropologii, historii sztuki),
- nawiązania z teorii literatury (czyli np. informacje o gatunkach i rodzajach literackich) oraz historii literatury (odwołania do epok),
- nawiązania do przysłów, frazeologizmów,
- teza, która powinna być prostą odpowiedzią na pytanie, np. w przypadku tematu dotyczącego samotności: „Samotność – szansa czy ograniczenie?” teza powinna brzmieć: „Moim zdaniem samość to szansa” lub „Samotność to szansa, jeśli sami ją wybieramy lub ograniczenie, jeśli jest nam narzucona”.
Większość nauczycieli i egzaminatorów akceptuje sformułowania wprowadzające tezę (np. „moim zdaniem”, „sądzę, że” itd.), lecz nie wszyscy. Jeśli Twój nauczyciel uważa, iż tezę należy wprowadzić bezpośrednio (bez tego typu sformułowania) – sformułuj tezę wedle jego zaleceń.
Formułując tezę, używaj słów kluczowych dla tematu! Unikaj synonimów!
Tezę dostosuj do treści fragmentu, który został podany! Potem dobierz przykłady i dopiero wtedy, ewentualnie, rozszerz tezę! Oznacza to, że najpierw trzeba przeczytać fragment, pomyśleć nad tym, jaka odpowiedź na zadane pytanie wynika z przytoczonego tekstu, a następnie zastanowić się nad innymi przykładami z lektur.
We wstępie nie pisz informacji ogólnych i obiegowych opinii, jak również nie odwołuj się do własnych doświadczeń i nie formułuj ocen!
Pamiętaj, że wstęp powinien być powiązany z tezą. Po napisaniu wstępu, dodaj zdanie łączące go z wcześniej ustaloną tezą. Po napisaniu tej części pracy, sprawdź, czy jest ona spójna.
Jeśli pytanie wymaga rozstrzygnięcia i w tezie nie chcemy tego rozstrzygnięcia wprowadzać, wówczas dookreślamy, w jakich okolicznościach zachodzi każda z wymienionych możliwości, np. w przypadku tematu: „Czy powrót do domu uszczęśliwia?” teza może brzmieć: „Powrót do domu uszczęśliwia, gdy mamy bliskich, do których możemy powrócić. Jednak nie przynosi on szczęścia i radości, gdy w czasie rozłąki z rodziną człowiek przeżył traumę”. W przypadku tego rodzaju tezy trzeba pamiętać, by w argumentach odwoływać się do obu jej członów.
Teza (w wyjątkowych przypadkach) może składać się z dwóch zdań.
Przykłady dobrych wstępów:
Temat: Jak w literaturze przedstawiana jest rodzina?
Rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną już od najdawniejszych dziejów człowieka. Na podstawie wykopalisk wiemy, że więzy rodzinne były istotne dla ludzi pierwotnych, którzy, organizując się w grupy, potrzebowali dodatkowego bodźca spajającego społeczność. O historycznej roli rodziny świadczą regulacje prawne, jakim była ona poddawana w różnych epokach. W starożytnym Rzymie ojciec pełnił funkcję „głowy rodziny” i jego decyzjom podporządkowani byli żona oraz dzieci. Przez stulecia tradycyjny patriarchalny model rodziny kształtował role społeczne zarówno na wsi, jak i w miastach. Mężczyzna był „aktywną” jednostką, która podejmowała działania w świecie, jeździła na wojny, zarabiała. Kobieta miała zostać w domu i opiekować się gospodarstwem. Zmiany w tej dynamice zaszły dopiero w XX wieku, w dobie emancypacji kobiet. Bardzo różne role i funkcje rodziny można także dostrzec w literaturze. Moim zdaniem rodzina często jest przedstawiana jako skonfliktowana, patologiczna i dysfunkcyjna. Jednak istnieje też inny obraz rodziny. Może być ona źródłem harmonii wewnętrznej i dobrostanu jej członków.
Temat: Praca – pasja czy obowiązek?
Motyw pracy występował już w tekstach kultury stworzonych w czasach starożytnych, np. w mitach o Heraklesie czy Syzyfie. Praca była wówczas domeną ludzi, zaś bogowie olimpijscy pędzili życie pozbawione obowiązków i wypełnione przyjemnościami. W kolejnych epokach motyw ten przedstawiany był nieco inaczej (ze względu na zmiany kulturowe), które zachodziły na przestrzeni wieków. W średniowieczu i kolejnych okresach historycznych możnowładcy nie pracowali, podobnie jak szlachta i arystokracja. Jednak przedstawiciele niższych warstw społecznych wykonywali różne zajęcia i zawody. Praca z biegiem czasu zaczęła być uznawana za wartość, jak i sposób na wzbogacenie się czy też osiągnięcie jakiegoś celu, o czym świadczy przysłowie: bez pracy nie ma kołaczy. Obecnie (bez względu na miejsce i status w hierarchii społecznej) prawie każda jednostka wykonuje jakieś zajęcie. Czasami praca może być związana z zainteresowaniami danego człowieka. Moim zdaniem praca to obowiązek, ponieważ często jest ona powiązana z odpowiedzialnością, jak również pasja, gdyż może dawać człowiekowi zadowolenie.
Rozwinięcie – 3 akapity
Każdy akapit powinien zawierać argument (odpowiedź na pytanie: „DLACZEGO?” w odniesieniu do tezy i podanego dzieła), przykład i wniosek cząstkowy (odwołanie do tezy na końcu danego akapitu).
Pierwszy fragment (akapit) powinien dotyczyć podanego fragmentu i liczyć minimum 10-12 zdań.
Najpierw formułujemy argument do przykładu. Argument powinien mieć formę zdania oznajmującego, (np. gdy temat brzmi: „Praca – pasja czy obowiązek?”, pierwszy argument, dotyczący tekstu „Ziemia – planeta ludzi”, powinien brzmieć: „Praca to obowiązek, ponieważ w czasie jej wykonywania, trzeba być rzetelnym i sumiennym, jak również niekiedy poświęcić się. Jest to też pasja, gdyż może sprawiać radość”).
Potem omawiamy przykład. Pamiętaj, żeby przeplatać analizę z interpretacją fragmentu czy dzieła literackiego.
Przykład to nie streszczenie fragmentu lektury!
Następnie formułujemy wniosek, który może zaczynać się tak: „Na postawie przytoczonego fragmentu (utworu) można stwierdzić, że …. (i tu powinno być zawarte odwołanie do tezy)”.
Drugi i trzeci akapit w rozwinięciu mogą być trochę krótsze, ale każdy powinien liczyć minimum 8-10 zdań.
Każdy akapit w rozwinięciu powinien być oddzielony, wyodrębniony za pomocą wcięcia akapitowego!
Przykład dobrego rozwinięcia (jeden akapit):
Temat: Jak w literaturze przedstawiana jest rodzina?
Wizję rodziny umożliwiającej przetrwanie i porządkującej relacje społeczne przedstawił w „Chłopach” Władysław Reymont. (<- argument) W powieści naturalistycznej mowa jest m.in. o losie dojrzałego już wiekiem (pięćdziesiąt osiem lat) Macieja Boryny, któremu niedawno zmarła druga żona. Od tamtej pory jego gospodarstwo napotyka kłopoty (nieposłuszne dzieci, umierające zwierzęta), a sam Boryna dochodzi z pomocą wójta i jego żony do wniosku, że powinien się po raz kolejny ożenić. Wspomina on z rozrzewnieniem czasy, gdy żyła jego poprzednia małżonka i gdy panował dzięki temu ład i porządek. Widać wyraźnie, że model rodziny, w której obowiązki na wsi podzielone są pomiędzy męża i żonę jest korzystny dla dobrego funkcjonowania domostwa. Ponadto więzy krwi regulują także hierarchię ról i zadań. Dzieci Boryny – Józka i Antek pomagają ojcu we wszelkich pracach związanych z opieką nad trzodą lub zbiorami. Maciej jest już człowiekiem starym, ale wciąż krzepkim. Normą na wsi było pójście w takim wieku „na wycug”, czyli oddanie ziemi dzieciom i pozostanie pod ich opieką. Rodzina miała zatem także funkcje opiekuńcze. Wydalenie z niej wiązało się ze znacznym obniżeniem standardu życia, o czym świadczyć może przykład pokłóconego z ojcem Antka, który wyprowadził się na skraj wsi. Czasami starsze osoby były wydalane z domu lub same odchodziły, żeby nie stanowić ciężaru, tak jak robiła to na zimę Agata z Kłębów, która szła żebrać pod kościół. Warto także dodać, że rodzina stanowiła odbicie wiejskiej struktury społecznej. Główne role odgrywali w niej mężczyźni, a jej kształt związany była z wiejskimi obowiązkami. W przypadku kobiet różny charakter miały relacje z krewnymi i z bliskimi męża. „Przenosiny” przedmiotów, jakich dokonywała Jagusia przed ślubem z Boryną stanowiły symboliczną śmierć dla dawnej rodziny. Córka Boryny – Magda ożeniona z kowalem nie odgrywała już praktycznie żadnej roli w życiu dawnych krewnych. (<- przykład) Można stwierdzić, że rodzina w „Chłopach” pełni funkcje regulowania stosunków na wsi, porządkowania hierarchii, ułatwiania życia społecznego i zapewniania bezpieczeństwa. (<- wniosek)
Zakończenie (4-5 zdań)
W podsumowaniu powinny znaleźć się: odwołanie do tezy (można ją sparafrazować), wnioski, a także nawiązania do każdego przytoczonego przykładu, który znalazł się w rozwinięciu. Poza tym można odnieść się do zjawisk obecnych we współczesności.
Przykład dobrego zakończenia:
Temat: Jak w literaturze przedstawiana jest rodzina?
Podsumowując, rodzina może być w literaturze przedstawiona jako skonfliktowana i z zaburzoną hierarchią („Tango”), zapewniająca opiekę i porządkująca relacje („Chłopi”), a niekiedy wręcz jako degradująca dla jednostki i patologiczna („Moralność pani Dulskiej”). Ciekawym wątkiem są przemiany kulturowe związane z ewolucją tradycyjnego modelu rodziny we współczesności. Z jednej strony niewątpliwie pozytywnymi zmianami są emancypacja kobiet, zapewnienie swobody wyboru przyszłości i równouprawnienie. Uwzględniając jednak konsekwencje dla społeczeństwa, trzeba zwrócić uwagę na zmniejszającą się dzietność społeczeństw europejskich i potencjalne następstwa zmieniana się norm i obyczajów.
Jeśli chcesz zapoznać się z innymi wskazówkami, by jak najlepiej napisać wypracowanie, zajrzyj do poradnika, który znajduje się na stronie CKE: Materia pomocniczy do matury – rozprawka 2.pdf (ibe.edu.pl).
Jeśli chcesz otrzymać więcej materiałów i wskazówek ode mnie, zachęcam do zapisania się na listę mailingową. W ramach newslettera raz w tygodniu przesyłam darmowe materiały, testy, opracowania lektur itd.